Adellijke titels maken in Nederland geen deel uit van iemands naam. Ze vormen een categorie apart. In Duitsland is dat anders en dat kan vreemde gevolgen hebben.
Xenia Prinzessin von Sachsen: geen prinses (foto Undercover Princesses, BBC)
Het afschaffen van de adel
Na de val van het Duitse Keizerrijk schafte de nieuwe Weimarrepubliek de adelsstand af. De nieuwe grondwet van 1919 bepaalde in artikel 109 kort maar krachtig:
Publiekrechtelijke voordelen of nadelen van geboorte of stand moeten worden opgeheven. Adellijke titels zijn uitsluitend een deel van de naam en mogen niet meer worden verleend.
Daarmee waren adellijke titels gedegradeerd tot een deel van de achternaam. Graaf Albrecht zu Stolberg-Wernigerode ging dus voortaan door het leven als Albrecht Graf zu Stolberg-Wernigerode, waarbij Graf zu Stolberg-Wernigerode zijn achternaam was.
In 1920 volgde een aanvullende wet, die het eind betekende van titels die alleen door het hoofd van een familie werden gedragen, zoals koning, groothertog en vorst. Iemand die zo’n titel voor 1919 al rechtmatig voerde, mocht hem als deel van zijn achternaam blijven dragen, maar bij zijn overlijden stierf de titel uit.
Zijne Majesteit de Koning van Württemberg werd dus meneer König von Württemberg. Zijn beoogde opvolger is echter nooit König gaan heten, maar bleef Herzog von Württemberg.
Mevrouw de hertog
Als titels een deel van de achternaam vormden, waren ze voortaan ook onveranderlijk. Dit leverde bij vrouwen een probleem op. De na 1919 geboren dochter van een Herzog von Württemberg zou immers de achternaam van haar vader onveranderd moeten overnemen. Geen Herzogin dus, maar mevrouw Herzog von Württemberg.
Hierover heeft een jarenlange juridische strijd gewoed. Uiteindelijk vond men “mevrouw de hertog” toch niet wenselijk en mochten de echtgenote en de dochter van een “adellijke” man de vrouwelijke variant van zijn naam aannemen: Herzogin von Württemberg, Gräfin zu Stolberg-Wernigerode.
Fürst Josias zu Waldeck heette eigenlijk Josias Prinz zu Waldeck und Pyrmont (foto Amerikaans leger, 1947)
Een Prinz is nog geen prins
Na 1919 waren de oude huiswetten van vorstenhuizen waarin werd bepaald wie wel en niet een bepaalde titel mocht voeren, natuurlijk ook niet meer geldig.
Dit betekende dat allerlei personen sindsdien een “titel” konden voeren terwijl ze geen (volwaardig) lid waren een adellijke familie.
Zo kun je ook in Duitsland de achternaam van je moeder krijgen. De dochter van een burgerman en een Prinzessin von Sachsen kan dus heel goed Prinzessin von Sachsen heten en zich als prinses presenteren, zoals Xenia Prinzessin von Sachsen in het BBC-programma Undercover Princesses deed. Een prinses is zij volgens de adellijke traditie echter niet.
“Adel” door adoptie
Xenia heeft echter tenminste nog wat vorstelijk bloed door haar aderen stromen. Er is nog een andere categorie “valse adel” waarvoor zelfs dat niet geldt.
Duitsland kent het merkwaardige verschijnsel van de volwassenenadoptie. Bij adoptie hoort uiteraard ook het overnemen van de achternaam van je nieuwe ouder.
Al snel begrepen verschillende verarmde edellieden dat sommige mensen grof geld over hebben voor een “titel”. Zij begonnen dus mensen voor geld te adopteren en creëerden een hele nieuwe klasse van adoptieadel.
Een ook in Nederland bekend voorbeeld van zo’n nepprins is Mario-Max Schaumburg-Lippe, die meedoet aan het SBS6-programma Prins zoekt vrouw. Hij kreeg de achternaam Prinz zu Schaumburg-Lippe door adoptie en heeft geen enkele bloedband met het vorstenhuis Schaumburg-Lippe.
Zo begint de Duitse adel steeds meer te verwateren. Onder de echte adel is het nog ons kent ons, maar de buitenstaander kan vaak moeilijk bepalen of iemand echt vorstelijk is of een nepper als Xenia of Mario-Max. Juridisch is er natuurlijk ook helemaal geen verschil: het is maar een naam.
Floris zegt
Geachte Vernoeming.nl
Ik wil toch even reageren op je artikel “Adellijke titels als deel van de achternaam in Duitsland”. (van 10/12/10 door Maarten van der Meer)
Hier stelt u meerdere zaken aan de kaak die niet kloppen, maar ik beschrijf nu alleen de Nederlandse variant. Voor de Duitse zou ik langer moeten zoeken.
De eerste zin van uw artikel luidt:
Adellijke titels maken in Nederland geen deel uit van iemands naam. Ze vormen een categorie apart.
Klopt niet want: art. 1:5 lid 11 BW stelt dat als iemand wiens vader van adel is, niet zijn geslachtsnaam verkrijgt, dat de adeldom niet over zal gaan op die persoon. Analogisch gezien betekent dat, dat als iemand wiens vader van adel is en tevens zijn geslachtsnaam verkrijgt, de adeldom over zal gaan op die persoon.
Bovendien heeft het Gerechtshof te ’s Hertogenbosch (in het arrest
van 17 juni 1899) al beslist dat de titel een aanhangsel is van de familienaam en met die naam een geheel uitmaakt.
Bron: (Weekblad van het Recht nr. 7298)
Verder geniet ik ontzettend van je artikelen!
Maarten van der Meer zegt
Hallo Floris,
Dank voor je reactie! Waarom een titel op grond van art. 1:5 lid 11 BW deel van de naam zou uitmaken ontgaat me op dit moment eerlijk gezegd (je kunt immers ook de achternaam van je adellijke moeder dragen terwijl je dan niet van adel bent), maar ik ga er nog eens goed naar kijken. Ik ben geen jurist, je kunt best gelijk hebben.
Wat betreft Duitsland, als je onjuistheden ziet hoor ik het graag. Ik heb het nog eens doorgenomen en één bewering behoeft volgens mij enige nuancering: “In 1920 volgde een aanvullende wet, die het eind betekende van titels die alleen door het hoofd van een familie werden gedragen, zoals koning, groothertog en vorst. Iemand die zo’n titel voor 1919 al rechtmatig voerde, mocht hem als deel van zijn achternaam blijven dragen, maar bij zijn overlijden stierf de titel uit.” Dit geldt, meen ik, alleen voor voormalig Pruisen en niet voor heel Duitsland. Zo heette het hoofd van de Beierse koninklijke familie eerst Franz Prinz von Bayern en nu als familiehoofd Franz Herzog von Bayern. Dit soort dingen zijn dus wel degelijk mogelijk. Ik zoek het nog eens na.
Groet,
Maarten
Floris zegt
Beste Maarten,
Bedankt voor je reactie!
Ik ben ook geen jurist, maar een medico :).
Ik weet alleen over het onderwerp achternaam en adel wel wat.
Je hebt heel leuk gedacht, maar het artikel is niet gericht op vrouwen, enkel op nakomelingen van de mannelijke lijn.
Het is te betwisten of het wel in lijn is met het VN Vrouwenverdrag dat een nakomeling van een adellijke vrouw die haar naam zal dragen ook niet de aan haar naam verbonden titel of predicaat verkrijgt.
Een kind kan inderdaad haar naam verkrijgen, maar niet haar titel en of predicaat, omdat Adeldom nooit via de vrouwelijke lijn overerfbaar is. In Nederland is het nog geprobeerd er doorheen te krijgen ten tijde van het wetsontwerp van de Wet op Adeldom, maar dat amendement heeft het niet gehaald.
Maar ik beschrijf dat ook indirect, een kind van een VADER met een adellijke titel die zijn naam draagt zal ook tevens zin titel erven ( titel of predicaat is dan ook immaterieel erfgoed).
Frits Burghardt zegt
Wat voor het standpunt “titel behoort bij familienaam” pleit is dat in Nederland alle wettige kinderen de bij de vader behorende titel krijgen. Ook de officiële volgorde in de schrijfwijze wijst daar op (behalve bij jonkheren maar dat is natuurlijk geen echte adel): Floris baron van Boetzelaar, Rutger Jan graaf Schimmelpenninck. Des te onlogischer is daarom het rare gerommel met de titels van de “lagere” Oranjes die niet de titel prins van vaders kant kregen maar graven en gravinnen werden. Dat is het Duitse systeem. Het is me een raadsel waarom de Hoge Raad van Adel daarmee ingestemd heeft.
Ik vind eigenlijk het Engelse systeem veel leuker …
Floris zegt
Beste Frits,
Jonkheren zijn wel echte adel (briefadel is ook adel) maar de benaming ‘jonkheer’ is nieuwerwets. Immers, men kon de regenten en patriciërs niet plotsklaps bombarderen tot ridders, baronnen of van wat dies meer zij, omdat de titels van de oude adel (van voor 1795) dan een titel zouden bezitten die ‘minder waard zou zijn’ dan een nieuwe gecreëerde titel.
De HRvA heeft er naar alle waarschijnlijkheid mee ingestemd om niet een losse Prinselijke familie te hebben in Nederland. Wat onzin is, er zijn er al 3: Wellesly (van Waterloo), de Riquet de Caraman Chimay, De Bourbon de Parme.
Je bedoelt waarschijnlijk het Engelse systeem, omdat de vader een prins kan zijn, zijn eerste zoon een hertog, zijn tweede zoon een markgraaf, zijn derde zoon een burggraaf, zijn vierde zijn een graaf enzovoorts. Dit is familiespecifiek. Het is niet het ‘Duitse systeem’, want ook in Nederland hebben we Primogenituurgeslachten: Huyssen van Kattendijke , Van Heerdt en nog enkelen. Bij de Huysenss is het hoofd baron, de rest is ridder.
http://arno.unimaas.nl/show.cgi?fid=1520
Ales zegt
Hoi Maarten,
Met enige regelmaat zie ik op televisie (korte) verwijzingen naar dit soort pseudo-adel en de adoptie waarmee dit ontstaat. In mijn optiek hebben mensen die zich hier mee bezig houden niet alles meer goed op een rijtje.
Naar aanleiding van jouw interessante artikel heb ik wat gespeurd op internet en las dat allerlei niet-Duitse mensen zich hebben laten adopteren door edellieden. Amerikanen, Engelsen en Oostenrijkers ben ik tegen gekomen. In het laatste geval gaf dit een probleem: in Oostenrijk is het vermelden van een adellijke titel of predicaat in de achternaam wettelijk verboden. Hierdoor onstond de situatie dat mevrouw Ilonka Fürstin von Sayn-Wittgenstein op haar Duitse rijbewijs die naam had staan, en in haar geboorteland, Oostenrijk, ‘gewoon’ Ilonka Sayn-Wittgenstein.
Vanuit psychologisch oogpunt vind ik het tragisch dat bepaalde lieden alles doen om aan een titel te komen, vanuit juridisch oogpunt vind ik het een interessante casus. Wat nu als een Nederlander zo gek zou zijn om dit te doen? Naamrechtelijk lijkt me er hier geen enkele grondslag voor op basis waarvan een naam “Maarten van der Meer” veranderd wordt in “Maarten Prinz von Anhalt” na adoptie. Volgens mij kan dat hier niet, alleen al omdat de figuur volwassenadoptie hier niet geaccepteerd is.
Los van het adellijke vraagstuk kan ik me overigens indenken dat er, in uitzonderlijke gevallen, tussen 2 mensen een dusdanige band is dat een volwassene geadopteerd wordt door een andere volwassene. In dat geval zou een naamswijziging van “van der Meer” in “Merkel” ethisch gezien wel mogelijk moeten zijn, maar is dit volgens mij niet. Of dit zou moeten worden gebaseerd op “psychische hinder”. Lijkt me overigens in geval van adoptie door een edelman totaal kansloos.
Wat zijn jouw ideeën hierover? Ik heb nog nooit gehoord van een Nederlander die dit heeft laten doen, gelukkig 🙂
Maarten van der Meer zegt
Er staat mij bij, maar dat zou ik moeten nazoeken, dat je je naam in Nederland kan laten aanpassen aan de naam die je volgens het recht van een ander land draagt. Als ik mij zou laten adopteren door een prins of prinses van Anhalt en de Duitse nationaliteit verwerf, dan zou ik naar Duits recht Maarten Prinz von Anhalt heten en vervolgens mijn naam ook in Nederland daarin kunnen laten veranderen.
IK heb overigens ook nooit gehoord van een Nederlander die dit heeft gedaan.
Don zegt
Het komt gewoon voor dat adellijke titels een voornaam zijn of achternaam zoals Baron of Prins. Op sites met indexen van archieven zoals digitalestamboom of wiewaswie zijn de adellijke titels niet allemaal te zien. Indien men titels zoals jonkheer of jonkvrouw in aktes heeft geschreven met hoofdletters in vroeger eeuwen, dan zal men zonder goede kennis van de Nederlandse taal kunnen veronderstellen dat Jonkheer of Jonkvrouw een voornaam of achternaam zou kunnen zijn. In ieder geval toch wel grappig dat er zoveel mensen rondlopen met achternaam Prins en geen echte prins zijn. Het wordt zo langzamerhand tijd dat ik mijn stamboom connecties uitzoek voor die site bevoorrechte nazaten -> kareldegrote.nl/
Relio van Colder zegt
Beste Mensen,
Ik heb een vraag.
Mijn biologische vader (nog niet erkend) was jhr. en werd geprest afstand van mij te doen. Pas recent ben ik hier achter gekomen. Feitelijk ben ik verkocht.!
Mijn moeder was Duitse en wel officieel Prinzessin. Ook zij werd gedwongen afstand te doen en direct na mijn geboorte werd ik (op Nederlandse bodem) overgedragen aan aan de pleegouders.
Wat zijn mijn kansen om nog ergens aanspraak op te kunnen maken in “adellijke” afkomst?
Jkvr. H.I.V.B. op ten Noort zegt
Wat een interessante theorieën en reacties hier.
Bedankt ook Floris voor jouw uitleg over Jkvr./Jhr.
Ik ben op zoek naar de juiste Duitse term voor jonkvrouwe. Dit ivm het vertalen van een boek over een omstreden vrouwelijk familielid. Van het Nederlands naar Duits.
Naar mijn weten is dat niet Baroness toch?