Een geblinddoekt jongetje pakte een papiertje met zijn naam erop uit een kristallen schaal: de nieuwe paus van de koptische christenen in Egypte is sinds vandaag Tawadros II. Hij volgt de in maart overleden paus Shenouda III op.
Paus Tawadros (Theodoros) II (foto: Al-Ahram Weekly CC ASA 1.0)
Verwarrende naam
De keuze voor de naam Tawadros (= Theodoor) is wat verwarrend. Tawadros is officieel paus Theodoros II van Alexandrië, maar Egypte kent sinds 2004 ook al de Grieks-orthodoxe patriarch Theodoros II van Alexandrië. Twee van de belangrijkste Egyptische kerkvorsten hebben nu dus precies dezelfde naam.
Namen van eerdere pausen: God, evangelisten en aartsengelen
De meeste namen van de tot nu toe 118 koptische pausen zijn bij ons ook bekend, maar er zitten een paar exoten tussen zoals Keladion, Kedron, Theonas en Anianus.
Alle pausen hadden namen van Griekse, Latijnse of Hebreeuwse herkomst. Een opvallende uitzondering hierop vormen de drie kerkvorsten genaamd Shenouda. Deze Egyptische naam betekent “zoon van God” en past dus goed bij verschillende andere pausnamen zoals Timotheos (“hij die God eert”), Theodoros en Theodosios (“geschenk van God”), Theophilos en Philotheos (“vriend van God”).
Leuk is de naam van paus Christodoulos (“dienaar van Christus”), die ook wel bekend is bij de letterlijke Arabische vertaling van zijn naam Abd-el-Messiah.
Behalve deze godnamen zijn ook de namen van de evangelisten populair. De evangelist Marcus geldt traditioneel als de eerste koptische paus, net als Petrus de eerste katholieke paus heet te zijn. De naam Marcus is daarna nog door zeven andere koptische pausen gedragen. Johannes komt maar liefst negentien keer voor, Matteüs vier keer en Petrus (hoewel eigenlijk geen evangelist) zeven keer. Een taboe op de naam Petrus, zoals bij de katholieke pausen, kennen de kopten niet.
Een andere naam is wel lange tijd taboe geweest: Michaël. De naam van deze aartsengel was bij de kopten zo heilig dat hij aanvankelijk alleen in verkorte vorm kon worden gegeven. Drie koptische pausen heetten daarom kortweg Chaël. Pas in de elfde eeuw kon Michaël IV de volledige naam gebruiken.
Populairste namen
Tot slot een overzicht van alle door koptische pausen gedragen namen gerangschikt naar het aantal keer dat ze voorkomen:
- XIX: Johannes
- VIII: Marcus, Gabriël
- VII: Petrus
- VI: Kyrillos
- V: Michaël/Chaël
- IV: Matteüs
- III: Shenouda, Makarios, Theodosios, Athanasios, Cosmas, Timoteüs
- II: Theodoros, Jozef, Demetrios, Benjamin, Mina, Simeon, Alexander
- I: Christodoulos, Zacharias, Philotheos, Abraham, Theophilos, Jakob, Isaäk, Agatho, Andronikos, Anastasios, Damianos, Dioskoros, Achillas, Theonas, Maximus, Dionysios, Heraklas, Julianus, Agrippinus, Keladion, Markianos, Eumenes, Justus, Primus, Kedron, Avilius, Anianus
Greet zegt
Merkwaardig vind ik de namen Achilles en Herakles, namen van Griekse goden. Ik vond wel 2 rk-heiligen met de naam Achilles, maar geen heilige Herakles.
Ik vraag me af of de naam Johannes niet verwijst naar Johannes de Doper, in plaats van Johannes de Evangelist. In de RK Kerk zijn er ook veel pausen geweest met de naam Johannaes.
Maarten van der Meer zegt
Ik heb een kleine correcte doorgevoerd. Ze heetten niet Achilles en Herakles, zoals ik eerst schreef, maar Achillas en Heraklas. Het gaat dus om afleidingen van de namen van Achilles en Herakles, niet letterlijk om hun namen zelf.
Het blijven uiteraard ‘heidense’ namen, maar daar heeft het christendom nooit een probleem mee gehad. Denk ook aan beroemde heiligennamen als Isidoor (“geschenk van Isis”) en Dionysius.
Johannes zou best wel naar de Doper kunnen zijn, maar het tevens voorkomen van Petrus, Matteüs en Marcus wijst toch meer in de richting van de evangelist. Is althans mijn indruk, ik heb er geen bewijs voor.
Marco zegt
Ik snap het niet helemaal, is het nou Tawadros of Theodoros?
Maarten van der Meer zegt
Tawadros is Arabisch (de taal van de meeste koptische christenen), Theodoros is Grieks. De media spreken deze week van Tawadros. Daar zit wel wat in, want de koptische christenen spreken in meerderheid Arabisch, maar in historische context lijkt het gebruik van de Arabische naamvormen in het Nederlands me wat vreemd en lijken de Latijns-Griekse namen me gepaster.
De liturgische taal van de kopten is het Koptisch, dat afstamt van het Oud-Egyptisch. Hoe de naam in deze taal luidt, weet ik niet.
Maarten van der Meer zegt
Volgens The Times is Tawadros overigens vernoemd naar de heilige Theodorus. Ze zeggen er niet bij welke (er zijn er meerdere), maar ik gok dat het om deze persoon gaat: http://st-takla.org/Full-Free-Coptic-Books/Coptic-Synaxarium-or-Synaxarion_English/11-Abeeb/Coptic-Calendar_20-Epep.html