Een van de chicste tussenvoegsels in Nederlandse achternamen is “tot”. Er zijn slechts 27 achternamen met dit voorzetsel en daarvan behoren er 23 toe aan adellijke families.
“Tot” moet je in deze namen lezen als “te”. Het gaf de heerlijkheid aan die een bepaalde familie of familietak bezat. Zo kende de familie Van Nispen een heer van Pannerden en een heer van Sevenaer, vandaar de familienamen Van Nispen tot Pannerden en Van Nispen tot Sevenaer.

Jhr. Otto Frans Antoine Hubert van Nispen tot Pannerden (Spaarnestad Photo, CC-ASA 3.0)
- von Bönninghausen tot Heringhaven
- von Bönninghausen tot Herinkhave
- van der Borch tot Verwolde
- van der Borch tot Verwolde van Vorden
- van den Clooster Sloet tot Everlo
- van Dorth tot Medler
- van Heeckeren tot Overlaer
- van Heerdt tot Eversberg
- van Hemert tot Dingshof
- van den Heuvel tot Beichlingen, gezegd Bartolotti Rijnders
- van Holthe tot Echten
- van Hovell tot Westerflier
- van Hövell tot Westerflier
- van Hövell tot Westervlier en Wezeveld
- van Lijnden tot Oldenaller
- Lossonczy tot Losoncz
- Muñoz van Hövell tot Westerflier
- de Nerée tot Babberich
- van Nispen tot Pannerden
- van Nispen tot Sevenaer
- van Oldeneel tot Oldenzeel
- Schuller tot Peursum
- Sloet tot Everlo
- Taets van Amerongen tot Woudenberg
- van Voorst tot Voorst
- de Vos tot Nederveen Cappel
- de Vos van Steenwijk genaamd van Essen tot Windesheim
Van deze families behoren niet tot de Nederlandse adel: van den Heuvel tot Beichlingen, gezegd Bartolotti Rijnders (nota bene de langste achternaam van Nederland), Lossonczy tot Losoncz (wellicht Hongaarse adel), de Nerée tot Babberich en Schuller tot Peursum.
Nog exclusiever dan “tot”is “thoe”, een dialectvorm van datzelfde woord die bij slechts drie – adellijke – families voorkomt:
- van Beijma thoe Kingma
- van Harinxma thoe Slooten
- thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg
R. Knoop zegt
Geachte redactie,
Als aanvulling kan ik de nog in Nederland voorkomende familienamen “toe Laer”, “toe Water” en “Beukema toe Water” noemen.
Verder ontbreken: Sandberg tot Essenburg, en: Sloet zich noemende Sloet tot Oldhuys,
Met vriendelijke groeten,
R. Knoop
Maarten van der Meer zegt
Dank voor de aanvulling.
Er bestaan momenteel inderdaad drie namen met “toe”, de door u genoemde. Ook is er een familie Tho Bokholt, zie ik nu.
De namen Sandberg tot Essenburg en Sloet zich noemende Sloet tot Oldhuys komen in de Nederlandse Familienamenbank niet voor. Dit betekent dat er in 1947 (volkstelling) en 2007 (GBA) geen Nederlanders waren met deze achternamen. Daarom heb ik ze in de lijst niet opgenomen.
Vermoedelijk zijn de betreffende familietakken al voor 1947 uitgestorven.
Er bestaan nog wel: Sloet tot Everlo, van den Clooster Sloet tot Everlo (beiden hierboven genoemd), Sloet van Oldruitenborgh, Sandberg van Boelens en van Westervelt Sandberg (en natuurlijk Sloet en Sandberg sec).
Groeten,
Maarten van der Meer