De voornaam Phileine: interview met bedenker Ronald Giphart

Phileine is een van de meest omstreden trendnamen van de laatste jaren. Het klinkt prachtig, maar heeft deze door Ronald Giphart bedachte naam niet een uitgesproken negatieve bijklank? Ik vroeg Giphart naar de oorsprong en betekenis van Phileine.

Foto: Sebastiaan ter Burg / CC BY-SA 2.0
Foto: Sebastiaan ter Burg / CC BY-SA 2.0

Philein of vilein?

Lief, stoer en klassiek, is het oordeel van ouders die hun dochter Phileine hebben genoemd of willen noemen. Vooral lief, want het Griekse werkwoord philein betekent liefhebben.

Anderen zien in Phileine meer een alternatieve spelling van vilein (gemeen, boosaardig). Deze ’tegenstanders’ ventileren op namenforums hun afschuw over de naam en spreken meewarig over ouders die niet doorhebben dat Phileine simpelweg bitch betekent.

Phileine komt uit de koker van Ronald Giphart, die de naam verzon voor de inderdaad nogal valse hoofdpersoon van zijn roman Phileine zegt sorry (1996). Dat is bijzonder, want ik ken geen andere naam uit de Nederlandse literatuur die algemeen in gebruik is gekomen. Buitenlandse voorbeelden zijn er wel. Shakespeare bedacht de naam Miranda en Pamela is een creatie van Philip Sidney, om er maar twee te noemen.

De eerste Phileine van vlees en bloed zag in 1998 het levenslicht. In de jaren 1998-2003 zijn in totaal negen meisjes zo genoemd. De verfilming van Phileine zegt sorry uit 2003, waarin Kim van Kooten een erg vileine Phileine speelt, gaf de naam van de hoofdpersoon een flinke boost. In 2004 kregen 20 meisjes Phileine als eerste voornaam, afgelopen jaar 106.

Populariteit van 'Phileine' als eerste naam voor vrouwen tussen 1880 en 2011 (Nederlandse Voornamenbank). 2012 staat hier nog niet bij.
Populariteit van Phileine als eerste naam voor vrouwen tussen 1880 en 2011 (Nederlandse Voornamenbank). In 2012, niet op de grafiek, is de populariteit bijna verdubbeld.

Ik denk dat de opmars van Phileine meer te maken heeft met de klank dan met het karakter van Gipharts personage. Je ziet vaker dat verschillende op elkaar lijkende namen tegelijkertijd populair worden. Phileine lift mee met modenamen als Sophie, Fien, Fiene, Feline, Philine en vele andere variaties op dit thema.

De betekenis van deze namen is duidelijk, maar wat betekent Phileine nu eigenlijk? Is het inderdaad een verkapt scheldwoord of kun je er met recht ook iets positiefs in zien? Ronald Giphart, de geestelijk vader van de naam, legt het uit.

Hoe ben je op de voornaam Phileine gekomen?

Giphart: Ik zocht een zogenaamde ‘speaking name’, een naam die een deel of delen van het karakter van de naamdrager reflecteert. Mijn hoofdpersone was eerst een hoofdpersoon, namelijk mijn alter ego Giph.

Tijdens het bedenken van de roman las ik een recensie van Jessica Durlacher, waarin ze stelde dat mannelijke schrijvers per definitie niet vanuit het perspectief van een vrouw kunnen schrijven. Met dat in gedachte heb ik voor de grap subiet van Giph de zus van Giph gemaakt.

Voor haar naam wilde ik een naam met een ‘ph’-klank. Hoe ik er precies op gekomen ben weet ik niet meer, maar het had te maken met het achtervoegsel philie, bijvoorbeeld in homophilie. Dat komt van het Griekse woord voor liefhebben. Omdat Phileine zowel die liefhebbende connotatie had als een verwijzing naar haar vileine kant, leek me dat een goede ‘sprekende naam’.

Dit is een briefje dat ik in 2004 aan een toen pas geboren Phileine schreef:

Lieve Phileine,

Je bent nog maar heel erg klein, en je weet nog niet eens dat je Phileine heet. Later, als je groter bent, zul je deze brief lezen en je afvragen: wie is die man die mij een brief schreef toen ik nog een baby was. Ik heb een foto van je gezien, en je lijkt me een héééééél lief meisje.

Je moet weten dat ik er heel erg trots op ben dat jij Phileine heet, omdat ik ooit – ik denk in 1995 – jouw naam heb bedacht. Phileine was de hoofdpersoon van het boek dat ik toen schreef, later getiteld Phileine zegt sorry. De Phileine uit dat boek is altijd mijn lievelings­personage geweest. Ze is heel grappig, heel mooi, ze is een beetje brutaal, maar ook erg lief (precies zoals jij gaat worden, later als je groot bent).

De naam Phileine heeft twee betekenissen. Ten eerste is Phileine een fantasie verbastering van het Griekse Philere dat liefhebben betekent. Philos is ‘een vriend’ (dat komt ook voor in het woord filosofie, oftewel vriend van de wijsheid). Phileine is dan zoiets als ‘liefhebster’ of ‘vriendin’. Een andere betekenis komt van het woord ‘vilein’, oftewel plagerig. Phileine is dus niet alleen soms een lief meisje, maar ook soms een plagerig meisje.

Maar daar heb jij op dit moment nog allemaal geen weet van, want je ligt voornamelijk in je wiegje te eten, boertjes te laten, om je heen te kijken, te slapen en – niet te vergeten – te poepen. Ik hoop dat je later de naam Phileine net zo mooi vindt als ik toen ik de naam bedacht en je ouders toen zij besloten de naam te lenen voor jouw naam. Ik wens je héééééél erg veel geluk! Dag Phileine!

Wat vind je ervan dat er inmiddels honderden echte meisjes rondlopen die Phileine heten?

Giphart: Dat vervult mij met een blij gemoed. Een paar jaar geleden stond ik op Schiphol te wachten bij de bagagebelt. Plotseling hoorden we een moeder roepen: ‘Phileine! Phileine!’ Ik keek op, in de veronderstelling dat iemand mij iets probeerde te zeggen. De vrouw ging verder, naar een jong meisje: ‘Phileine! Niet te dicht bij de band gaan staan! Dat is gevaarlijk!’

Michiel Huisman en Kim van Kooten als Max en Phileine in de verfilming van Phileine zegt sorry.
Michiel Huisman en Kim van Kooten als Max en Phileine in de verfilming van Phileine zegt sorry.

Twee andere namen uit je werk komen inmiddels ook echt voor: Giph en Samarinde. Wat kun je over deze namen vertellen?

Giphart: Giph is een deel van mijn achternaam, uiteraard. In mijn vriendenkring heet ik al sinds mijn twaalfde ‘Gip’. Toen ik een roman wilde schrijven over een jongen die ogenschijnlijk op mij leek zonder mij ook daadwerkelijk te zijn, bedacht ik een postmodern grapje door hem Giph te noemen.

In Giph (1993) wordt zijn naam soms uitgesproken als Gip, soms als Gif. Dit is een verwijzing naar mijn eigen achternaam die kan worden uitgesproken als Giphart – op z’n Duits – of Givaar – op z’n Frans. Binnenkort zal in het NTR-programma Verborgen verleden worden onthuld wat de werkelijke herkomst van mijn familienaam is en hoe de naam Giphart, althans van mijn tak, oorspronkelijk werd uitgesproken.

Samarinde is een eiland in Indonesië. Op het toilet van mijn studentenhuis hing op zithoogte een landkaart van Indonesië, vraag me niet waarom. Tijdens het schrijven van Ik ook van jou had ik een toepasselijk naam nodig. Zittend op de wc kreeg ik de naam zo maar in mijn schoot geworpen.

Wat vind je ervan dat er nu kinderen zijn die Giph of Samarinde heten?

Giphart: Samarinde vind ik een erg mooie naam. De naam Giph heeft mij wel verrast, maar toch ook ontroerd. Een paar jaar geleden kreeg ik een brief van de ouders van een jongeman genaamd Giph. Hun zoontje had op de speelplaats gespeeld met een hun onbekend meisje genaamd… Phileine.

🤞 Nieuwe blogs in je mail?

Volgen kan ook via Mastodon en RSS.