Zwartepietenbestrijder Quinsy Gario kreeg deze week half Nederland over zich heen toen hij in Pauw & Witteman Zwarte Piet in verband bracht met slavernij en racisme. Sommige van zijn tegenstanders kwamen met een naamkundig argument: Zwarte Piet is geen slaaf, want welke zwarte heet er nou Piet?
Dat zette me aan het denken. Zouden er echt geen zwarte slaven zijn geweest die Piet heetten? En waarom heet Zwarte Piet eigenlijk Piet?
Piet de slaaf
De eerste vraag is dankzij de slavendatabase van het Nationaal Archief gemakkelijk te beantwoorden. Er waren wel degelijk slaven met de naam Piet of Pietje.
In de database vinden we onder meer een dertienjarige Pietje, die bij zijn vrijlating Piet Paraat werd genoemd, en een slaaf genaamd Bourgogne, die de naam Piet Flesje kreeg. Een mooi staaltje slavendrijvershumor, want vrijgelatenen kozen hun namen natuurlijk niet zelf. Er was ook een Petrus Bleck, met een beetje fantasie ‘Piet Zwart’.
Piet de knecht
Hoewel er dus slaven bestonden die Piet heetten, heeft de naam van het hulpje van Sinterklaas daar niets mee te maken.
Zwarte Piet in zijn huidige vorm – dat wil zeggen: een neger, oude bronnen gebruiken dit woord expliciet – is populair geworden door het boek Sint Nikolaas en zijn knecht van Jan Schenkman uit 1850, waarin overigens ook de stoomboot wordt geïntroduceerd. De knecht heeft in dit boek echter geen naam.
De oudste vermelding van de naam Zwarte Piet stamt uit een prentenboek uit 1868. In een bron uit 1850 wordt een iets andere naam vermeld: Pieter-mê-knecht. Dat was lang niet de enige naam waaronder de knecht van Sinterklaas bekend stond. Tot ongeveer 1950 waren er allerlei namen in omloop: Trappadoeli, Assiepan, Sabbas en Sjaak Sjoor, maar ook Jan en Piet. Het is onduidelijk waarom uiteindelijk juist de naam Zwarte Piet is overgebleven.
De betekenis van die naam is buitengewoon simpel. Zwart slaat op zijn zwarte huidskleur en Piet is een willekeurige, veelvoorkomende naam die in algemene zin wordt gebruikt in de betekenis ‘man’. Denk ook aan uitdrukkingen als saaie piet, piet snot, malle pietje en natuurlijk zeurpiet. Zwarte Piet betekent dus niets anders dan ‘zwarte man’.